In de broedtijd zijn de aantallen waargenomen vogels het kleinst. De grootste aantallen worden aangetroffen in de nazomer vanaf september, wanneer vogels uit het Groote Wielengebied met opgroeiende jongen, aangevuld met vogels van elders in het Groote Wielengebied kunnen verblijven. In de afgelopen 45 jaar zijn de aantallen Knobbelzwanen geleidelijk aan toegenomen. Hoewel de aantallen in het voorjaar meestal wat kleiner zijn, is het grootste aantal Knobbelzwanen in het voorjaar gezien: 75 vogels op 28 maart 1999.  

Broedvogel

Er zijn Knobbelzwanen die pront op een graslandoever broeden, markant en voor iedereen in het zicht. Andere Knobbelzwanen broeden in riet- en moerasland, het nest met de vrouw verscholen in het riet, terwijl de man tientallen of enkele honderden meters ver op wacht zwemt. Het aantal broedende Knobbelzwanen bij de Groote Wielen is de laatste tien jaren toegenomen tot zo’n 5-8 broedparen. De oudervogels blijven na de broedtijd samen met de jongen nog lang aanwezig in het gebied.

Broedterritoria in 2010

De gemiddelde jaarmaxima laten zien dat door de jaren heen de maximale aantallen getelde Kneuen erg schommelen, maar op de langere termijn niet veel veranderd zijn. De grootste aantallen Kneuen zijn gezien gedurende de voor- en najaarstrek, wanneer de vogels in groepjes doortrekken. De vogels worden zowel in het open land waargenomen als bij bosschages. Het grootste aantal Kneuen in de najaarstrek is 45, geteld door de NJN in november 1975; tijdens de voorjaarstrek 25 op 7 april 1981. Merkwaardig is de dip in oktober, waarin veel minder vogels werden waargenomen dan in de september en november. In december is er maar één waarneming van vier vogels.

Broedvogel

De Kneu is een struweelvogel en broedt in struiken en bosjes. Ten westen van de Wielen is weinig struweel te vinden; daar broeden dan ook geen Kneuen. Ten oosten van de Wielen in de Regente-petten was de afgelopen twintig jaar opschot van Grauwe wilg aanwezig. Daar en in de bosjes voor de ingang van de Ryptsjerksterpolder langs de Westerdijk broedden in 2010 zes paar Kneuen. Recent is de wilg opschot verwijderd. Dat betekent voor de Kneu dat ze elders broedgelegenheid hebben moeten zoeken. In 2017 zijn drie broedterritoria in de Gelte Herne vastgesteld. 

Broedterritoria in 2010

In slechts vier maanden van maart tot en met juni zijn Kluten gezien rond de Groote Wielen. Het voorkomen gedurende de jaren is nogal onregelmatig. In de meeste jaren worden minder dan vijf of geen vogels gezien. Uitzondering was 1987 toen op 21 maart 22 Kluten werden gezien. In de jaren rond 2010, toen de soort broedde in de Ryptsjerksterpolder, werden soortgelijk aantallen waargenomen.

Broedvogel

Het is niet zeker of de Kluut in de jaren tachtig heeft gebroed rond de Groote Wielen. Het aantal van 22 Kluten op 21 maart 1987 plus twee waarnemingen van vier vogels in april en één van twee vogels in mei kan op die mogelijkheid duiden. In elke geval heeft de Kluut vanaf rond de eeuwwisseling een aantal jaren op een eilandje gebroed of een broedpogingen gedaan. Meestal betrof het slechts enkele paren. Wanneer het water rond het eilandje in de broedtijd te veel weg zakte, konden Vossen gemakkelijker bij de broedsels konden komen en mislukte de broedpoging. Er zijn vier integrale inventarisaties verricht voor de soort. In 2010 (tegelijk het hoogtepunt) broedde er een kleine kolonie van 13 paren. Daarna nam het aantal snel af. Vanaf 2014 zijn geen broedpogingen meer ondernomen.

broedterritoria in 2010

Naar alle waarschijnlijkheid komen er elke winter Kleine zwanen naar het Groote Wielengebied. Ze vliegen ’s avonds in en vertrekken ’s ochtends vroeg meestal binnen een uur na zonsopgang naar de voedselgebieden elders. Daardoor kunnen ze gemakkelijk aan de aandacht ontsnappen, want bij tellingen overdag zijn ze er meestal niet. De vogels zijn vrijwel geteld bij de slaapplaatstellingen vanaf een half uur voor zonsopgang. Vaak zwemmen de vogels min of meer gemengd met Wilde zwanen op de onder water staande zomerpolders.  Meestal gaat het om hooguit enkele tientallen vogels. Na een dip vanaf de eeuwwisseling wordt de Kleine zwaan de laatste jaren weer meer gezien.  

De waarnemingen van de Kleine Rietgans in het Groote Wielengebied stammen alle uit de wintermaanden, waarbij maart wel de kroon spant. Uit die maand komt 70% van alle waargenomen vogels. Dat is wat gechargeerd, aangezien de twee uitzonderlijke waarnemingen uit die maand stammen: 350 vogels (1980) en 300 vogels (1982). De overige waarnemingen betreffen alle aantallen van minder dan 30 Kleine rietganzen. De vogels sliepen met andere ganzen in de zomerpolders in de Ryptsjerksterpolder. Na 2006 zijn geen Kleine rietganzen meer gezien.

Bij de slaapplaatstellingen kunnen Kleine mantelmeeuwen niet goed worden geteld. In de schemering zijn ze moeilijk te onderscheiden van de andere grote meeuwen en in de ochtend bij het wegvliegen van de slaapplaats speelt hetzelfde euvel. Groepen overdag in het veld kunnen wel goed geteld. In de loop van de jaren is de Kleine mantelmeeuw in het Groote Wielengebied toegenomen. Het grootste getelde aantal Kleine mantelmeeuwen betrof een groep van 55 vogels op 16 juni 2010 tijdens een broedvogelinventarisatie in de Binnemiede. De waarneming is exemplarisch voor de soort, want grotere aantallen worden eigenlijk alleen geteld in het voorjaar op de graslanden. In het najaar gaat het meestal maar om een paar vogels. Waarnemingen in de winter zijn nogal uitzonderlijk.

Kleine karekieten worden gezien (en vooral gehoord) van mei tot begin september. De waarnemingen slaan vooral op broedvogels. Die laten zich door hun gezang duidelijk horen en bij het omhoog kruipen in rietstengels ook zien. Broeden kan plaatsvinden tot in juli en soms augustus. In september en oktober kunnen nog wel doortrekkers aanwezig zijn, maar die onttrekken (behalve voor vogelringers) zich aan de waarneming. De Kleine karekiet heeft zich gezien de waarnemingen door de jaren heen uitstekend gehandhaafd. De meeste waarnemingen zijn gedaan tijdens broedvogelinventarisaties, soms vanuit de boot. Dat is te zien aan de pieken in het aantal waarnemingen rond 1980, 2005 en 2010.

Broedvogel

Het broeden vindt plaats in tussen rietstengels vastgemaakte nesten in oeverzones. De Kleine karekiet gebruikt het liefst riet dat in water staat, in oevers van meren en vaarten en langs sloten. De Kleine karekiet is één van de talrijkste broedvogels in het Groote Wielengebied. Het leefgebied is door de ruim 12 km oeverlengte langs de meren en vaarten ruimschoots aanwezig. Het gebied is drie keer integraal voor de soort geïnventariseerd. Uit die gegevens ziet het er naar uit dat de broedpopulatie tamelijk stabiel is door de jaren heen.

Broedterritoria in 2010

In de loop van het najaar trekken Kepen uit Scandinavië naar onze contreien. Sommige trekken verder zuidelijk, anderen blijven bij ons overwinteren. De vogels worden vooral vanaf oktober / november aangetroffen, vaak samen met andere vinkachtigen. Vanaf april zijn er geen Kepen meer aanwezig. Een blik op de jaarmaxima laat zien dat in de jaren zeventig en tachtig van de vorige eeuw veel grotere aantallen Kepen werden geteld dan daarna. Toen nog werden met enige regelmaat meer dan tien vogels aangetroffen. Het grootste aantal van 110 vogels werd geteld door de NJN in oktober 1975. Vanaf de jaren negentig zijn, behalve in 1996 een keer 50 kepen in december, hooguit enkele vogels gezien, meestal samen met Vinken.

Met meer dan een half miljoen waargenomen vogels is de Kievit een van de talrijkste soorten die jaarrond in het Groote Wielengebied kunnen verblijven.  De gemiddelde jaarmaxima worden geheel bepaald door pleisterende vogels buiten de  broedtijd. Al in mei stijgen de aantallen getelde vogels, overwegend door de aanwezigheid van vogels met mislukte broedsels. Na de broedtijd stijgen de aantallen in het najaar snel, wanneer ook noordelijke Kieviten hier komen doortrekken en overwinteren. Met name november is een topmaand. De vogels blijven in Europa hangen rond de vorstgrens. Pas bij wat strengere vorst en sneeuw trekken de vogels weg naar zuidelijkere oorden. Kieviten maken te hooi en te gras gebruik van de slaapplaatsen in de zomerpolders van de Ryptsjerksterpolder, met name in de periode vlak voor de invallende winter. Dan worden bij slaapplaatstellingen ’s avonds grote groepen Kieviten geteld die invallen op de slaapplaatsen. Maar heel vaak is ook geconstateerd dat grote groepen Kieviten ’s ochtends vroeg na zonsopgang invliegen vanuit de omgeving en dan gedurende kortere of langere tijd gezamenlijke ochtendvluchten uitvoeren boven de plas-drasse zomerpolders. De grootste aantallen Kieviten zijn geteld in de maanden november en december niet op de slaapplaats, maar op de graslanden: op 28 november 1982 (12500), 25 december 2006 (10600) en 24 december 2014 (10200 vogels). De grotere piek in de gemiddelde jaarmaxima rond 1982 wordt veroorzaakt omdat drie achtereenvolgende jaren zeer grote aantallen Kieviten zijn geteld. Het ziet ernaar uit dat de aantallen pleisterende Kieviten in 45 jaar tijd wel  behoorlijke schommelingen hebben laten zien, maar geen achteruitgang. 

Broedvogel

De Kievit is van oudsher een talrijke broedvogel op de graslanden rond de Groote Wielen. Evenals elders in Nederland is de Kievit als broedvogel vrij sterk achteruitgegaan. De achteruitgang heeft vooral plaatsgevonden in de Ryptsjerksterpolder, waar geen specifiek weidevogelbeheer wordt uitgevoerd. De kievitenpopulatie in het weidevogelreservaat de Binnemiede / Weeshuispolder is de laatste tientallen jaren met golfbewegingen tamelijk stabiel. In deze polder zijn verscheidene beheersmaatregelen genomen, waarbij plaatselijk vernatting en maaibeheer afgestemd op de aanwezigheid van oudervogels met jongen een belangrijke rol spelen.  Het Grote Wielengebied is vier keer integraal op de soort geïnventariseerd. Daaruit blijkt dat de achteruitgang van de Kievit de laatste tien jaar tot staan is gebracht.

Broedterritoria 2010

weidevogels Binnemiede en Weeshuispolder – langlopende reeks broedparen Kievit (BMP)

De gemiddelde jaarmaxima van de Kemphaan worden beheerst door de pleisterende doortrekkers, meestal geteld bij de slaaplaatstellingen in de Ryptsjerksterpolder. Twee dingen vallen in het bijzonder op. Vlak voor de eeuwwisseling kelderden de aantallen Kemphanen in het Groote Wielengebied spectaculair. Waar eerst aantallen van meer dan 1000 vogels regelmatig werden waargenomen, werd rond de eeuwwisseling de grens van 100 vogels nauwelijks meer geslecht. Een en ander had te maken met het verleggen van de trekroutes van de Kemphaan, waarbij de aantallen in Zuidwest-Fryslân fors toenamen. Pas jaren daarna stegen de aantallen langzaam aan weer wat. Een tweede opvallend verschijnsel is een spectaculaire piek rond 1992 met als grootste aantallen 4300 (20 april 1992), 2600 (25 april 1993) en 2300 (20 april 1991). Dit laat gelijk zien dat april de belangrijkste doortrekmaand is, die samenvalt met het droogvallen van de zomerpolders, waarbij allerhande stadia van plas-drasse, zompige en drogere graslanden aanwezig zijn. De doortrek vindt plaats tot meestal half mei, waarbij tijdens de broedvogelinventarisaties in de Binnemiede / Weeshuispolder groepen van vele tientallen voedsel zoekende Kemphanen worden gezien.

beetje historie

Begin jaren ’80 was de kemphanenpopulatie rond de Groote Wielen op zijn hoogtepunt met een broedpopulatie van zo’n 30 hennen en een baltsplaats van rond 25 hanen. Rondom het Groote Wielengebied was de neergang al gaande. De kemphanenpopulatie zou het nog volhouden tot in 1999 de laatste hen broedde, in de Weeshuispolder. Hoe symbolisch dat het nest werd geplet door het lijf van een herkauwende pink.

hanen in vol ornaat op de baltsplaats in de Binnemiede, begin jaren tachtig

territoria broedende hennen in de Binnemiede / Weeshuispolder in 1981

voormalige baltsplaats in de Binnemiede langs de grenssloot van een verlande vroegere inham van de Houtwielen